#MeetTheArtist Otobong Nkanga

Tijdens Art Rotterdam treft u het werk van honderden kunstenaars van over de hele wereld. In deze reeks lichten we een aantal kunstenaars uit die bijzonder werk tonen tijdens de beurs.

De poëtische systeemanalyse van Otobong Nkanga

Als zaaltekst voor haar laatste solotentoonstelling in het Oostenrijkse Bregenz schreef Otobong Nkanga een gedicht. Ze voerde het uit als kleitablet. Passend bij een tentoonstelling die onder meer draait om de verschillende verschijningsvormen van water en aarde.

De reden dat Nkanga een gedicht schreef, is dat ze niet houdt van teksten waarin ze haar werk toelicht. “Ik houd er niet echt van om over mijn werk te schrijven, maar als je wilt dat ik mijn werk toelicht: lees dan het gedicht. Poëzie activeert de emoties, het verruimt je gedachten omdat het voorbijgaat aan het politiek en economisch taalgebruik.”

Voorbij het politieke en economische

De politieke en economische taal omzeilen om de kijker direct op emotioneel niveau aan te spreken, dat is in een notendop wat de multidisciplinaire kunstenares Otobong Nkanga (1974) met haar werk beoogt. Aan de hand van wandkleden, tekeningen, videowerken, fotografie, installaties en performances behandelt ze vrijwel alle grote onderwerpen van deze tijd: denk aan de  klimaatcrisis, het delven en verdelen van grondstoffen en duurzaamheid.

Daarbij heeft ze zowel oog voor de plekken waar de grondstoffen terecht komen als voor de plekken die doorgans buiten beeld blijven: de delen van de wereld waar grondstoffen gedolven worden. Die laatste gebieden vallen vaak samen met voormalige koloniën, zoals in West-Afrika, waar de gevolgen van de koloniale en huidige Westerse aanwezigheid tot op de dag van vandaag doorwerken in de samenlevingen. “Ik vind het belangrijk om in mijn werk de verwevenheid te laten zien tussen werelden die zichtbaar zijn en plekken die dat niet zijn. Mijn werk beweegt zich tussen het onzichtbare en niet-tastbare en concrete plekken. Plekken die de zintuigen doen ontwaken door geur, tasten, beeld en geluid”.

Nkanga geldt als een van de belangrijkste hedendaagse kunstenaars van Afrikaanse origine. Ze werd geboren in Kano, Nigeria, groeide op in Frankrijk en woont en werkt in Antwerpen. Haar werk was te zien op de Biennale van Venetië (2019), documenta 14 (2017), en 14 Rooms in Basel (2014). De afgelopen jaren Nkanga exposeerde onder meer in de Gropius Bau in Berlijn, Tate St Ives, Castello di Rivoli, en Kunsthaus Bregenz.

Illustratief voor haar denkwijze is het antwoord dat ze gaf op de vraag wat motivatie voor haar betekent: “Als het stormt in Mozambique is de ravage compleet en legt dat het dagelijks leven lam en kan je niks doen. Sommige plekken op aarde zijn zeer turbulent, andere plaatsen daarentegen zijn kalm. Daar kan je ongehinderd je leven leiden en werken. Dus motivatie is niet iets dat je geheel in de hand hebt. Het wordt onder meer bepaald door de omgeving en de steun die je krijgt van mensen, plekken, het landschap, het weer en de temperatuur. Al die zaken spelen een rol. Ik het geluk gehad dat ik op plekken woonde waar deze factoren gunstig waren.” Waar in het Westers narratief alles begint en eindigt met het individu, begint het verhaal bij Nkanga bij omgevingsfactoren.

The Weight of Scars

In haar werk laat ze de wereldwijde interactie tussen deze variabelen zien. Je zou Nkanga’s werk dan ook kunnen beschouwen als een poëtische systeemanalyse, maar wel een met sprankje hoop. Een van de terugkerende thema’s in haar werk is de winning van grondstoffen - zoals mica, een grondstof die onder meer wordt verwerkt in make-up – en de wereldwijde implicaties daarvan.

Het wandkleed The Weight of Scars maakte Nkanga in 2015 naar aanleiding van een bezoek aan de Tsumeb mijnen in Namibië. Op de installatie zie je aan weerszijden twee figuren zonder hoofd die een stok in hun handen lijken te hebben en die verbonden zijn met 9 foto’s van mijnschachten, gaten, pijpleidingen en explosies. Nkanga vond het moeilijk om naar de gaten in het lanschap te kijken.

Toen ze de oude mijnschachten in liep, dacht ze aan de littekens en trauma’s die mensen hier opgelopen moeten hebben en aan de wonden in het landschap die de mijn veroorzaakte. “Toen ik daar was besefte ik dat Tsumeb er zo uitzag door het gebruik van explosieven door de Duitse koloniale overheersers. Ze hebben niet alleen de manier van delven versneld, maar ook de structuur van de samenleving blijvend veranderd”.

Volgens Nkanga zijn we door onze onverzadigbare hang naar consumptiegoederen als telefoons, computers en make-up verslaafd geraakt aan grondstoffen als koper, goud en mica. Maar als het besef ontstaat dat we via deze grondstoffen allemaal met elkaar verbonden zijn, kunnen we volgens Nkanga op een andere manier omgaan met ons landschap en elkaar.

Unearthed

Voor Unearthed, de tentoonstelling in Kunsthaus Bregenz, kreeg Nkanga de beschikking over alle 4 verdiepingen van het museum. Op iedere verdieping van het museum installeerde ze een wandkleed waarop een van de manier aarde en water verweven zijn te zien is. Van de diepten van de oceaan, tot de seizoenen, en de verzengende hitte van het zonlicht in de woestijn, waar ondanks de hitte  daar toch planten groeien. Alsof de natuur altijd een manier vindt om door te gaan.

Bovendien liet ze op iedere verdieping tussen de vloer en het plafond een boomstronk installeren. De langzaam uitdrogende, afstervende boomstronk staat voor de geleidelijke verandering. Het geleidelijk afsterven van de boom kan je niet zien, maar er zijn tekenen waaruit de bezoeker dit kan op maken. Een aansporing om een kritisch te reflecteren op onze omgang met onze planeet.

Op de derde verdieping lopen er kabels van de afstervende stronk naar drie glazen capsules met daarin stekjes. In een interview vertelt ze dat boom al op de nominatie stond om gekapt te worden, omdat hij andere bomen overschaduwde waardoor ze niet konden groeien. Soms is het achterlaten van een gat niet slecht. Toch besloot een Nkanga om op een andere plek nieuwe bomen te planten, zodat ze het lokale ecosysteem niet te veel zou belasten.

Om het 25-jarig bestaan van het Kunsthaus te vieren, heeft het museum deze zomer de 16^e-eeuwse Scuola di San Pasquale gehuurd om aandacht te vragen voor het vooruitstrevende tentoonstellingsprogramma. Naast een presentatie met werk van Anna Boghiguian,toont het Kunsthaus werk van Otobong Nkanga.

Tied to the other side

Op de komende editie van Art Rotterdam toont galerie Lumen Travo een nieuw wandkleed dat nog niet eerder te zien is geweest. Tied to the other side meet 3,5 x 6,5 meter en werd op basis van Nkanga’s tekeningen geweven door het Tilburgse Textiellab op het recent aangekochte Dornier weefgetouw. Dat is een state-of-the-art weefgetouw dat complexe patronen en structuren aankan en kleden kan weven tot maar liefst drieënhalve meter breed.

Ook Tied to the other Side gaat over onze omgang met de elementen aarde en water. Onze hang naar grondstoffen heeft zulke vormen aangenomen dat er ook op diepere plekken in zee wordt geboord. Die hang zien we op het blauwe wandkleed terug in de vorm van een stellage met daaraan armen, planten en een container, en in de vorm van een naald die in een menselijk lichaam prikt. De naald staat voor de machinerie en het systeem dat mensen, land en zee exploiteert. Links zie je een aantal staven. Van een van die staven komen heldere stralen die wijzen op nog onbekende mogelijkheden. Stralen richting de toekomst.