Lungiswa Gqunta: Dromen als poorten van kennis
AKINCI presenteert op Art Rotterdam werk van Lungiswa Gqunta. De Zuid-Afrikaanse kunstenaar onderzoekt in haar praktijk de ongrijpbare wereld van dromen. Ze beschouwt deze dromen als een plek waar belangrijke kennis opgedaan kan worden die op andere plekken over het hoofd gezien of buitengesloten wordt. Haar werk was onlangs ook te zien tijdens de Liverpool Biennial, in Fondazione Sandretto Re Rebaudengo in Turijn en in het Centraal Museum in Utrecht en ze werd eerder dit jaar geselecteerd om een proposal in te dienen voor op de beroemde High Line in New York.
In haar multidisciplinaire praktijk, die onder andere performance, installatie, beeldhouwkunst en grafiek omvat, vraagt ze aandacht voor de complexe en voortdurende manieren waarop kolonialisme en het patriarchaat het hedendaagse politieke, culturele en sociale landschap van Zuid-Afrika bepalen — en tot op de dag van vandaag systematische ongelijkheid creëeren. Ze belicht daarbij onder andere Afrikaanse systemen van kennis en geloof die tijdens het apartheidsregime structureel buitengesloten werden.
In haar meest recente werk onderzoekt Gqunta het concept van slaap en dromen vanuit haar Xhosa-erfgoed. Dromen vormen voor de kunstenaar een verbinding met haar voorouders en daarmee een plek waar kennis opgedaan kan worden. Haar multizintuiglijke en gelaagde werk is geïnformeerd door deze droomwereld en verkent thema's als landschap, geweld, verzet, collectieve genezing, identiteit, vrouwelijke kracht, de huiselijke ruimte, tradities en rituelen, geschiedenis en collectief geheugen, privilege, globalisering en kapitalisme. Terugkerende materialen in haar werk zijn materialen die in een andere context of vorm ook als wapen zouden kunnen dienen, zoals glas, beton, prikkeldraad en specifieker: het meer agressieve scheermesdraad. Het zijn symbolische en emotioneel beladen materialen die verwijzen naar de townships, die tijdens de apartheid voorbehouden waren aan de zwarte inwoners van Zuid-Afrika. Gqunta maakt in haar werken ook regelmatig gebruik van lakens, die verwijzen naar een herkenbaar ritueel: het verwerken van de was en het vouwen van de lakens, traditioneel een moment waarop er kennis gedeeld werd tussen de vrouwelijke leden van haar familie, maar tegelijkertijd een potentieel moment voor geheime besprekingen en verzet tijdens de apartheid.
Haar solotentoonstelling 'Sleep in Witness' die dit najaar te zien was AKINCI was eerder in een andere vorm ook te zien in het Henry Moore Institute in Leeds. In beide tentoonstellingen was een deel van de vloer bedekt met gebarsten klei en zand, zorgvuldig gevormd door de voeten van de kunstenaar. Als kijker werd je gedwongen om er over heen te lopen om de tentoonstelling te kunnen betreden, waardoor je de instabiliteit voelde onder je voeten. In combinatie met blauwe structuren van transparent, handgeblazen glas — die doen denken aan rotsen of water — vormden ze de site-specifieke installatie ‘Zinodaka’. Het videowerk 'Rolling Mountains Dream’ in de tentoonstelling verwees naar het herinneren en leren uit dromen. En de werken ‘Instigation in Waiting I & II’ refereerden aan de manieren waarop koloniale onderdrukkers nieuwe plantsoorten introduceren en bestaande soorten verwijderen, een traditie die in een andere vorm voortleeft in serres en botanische tuinen.
Haar zaalvullende installatie ‘Ntabamanzi’, die bestaat uit golvend prikkeldraad gewikkeld in helderblauwe stof, was afgelopen zomer te zien in het Centraal Museum. Het grootschalige werk verwijst naar het reclaimen van helende waterrituelen die verboden werden tijdens het apartheidsregime, maar het daagt de kijker ook uit om na te denken over vrijheid van beweging in een ruimte — en hoe dat niet vanzelfsprekend is voor iedereen. De naam is een samenvoeging van twee woorden uit het Xhosa: ntaba (berg) en manzi (water) en de installatie werd geboren in een droom van de kunstenaar. Gqunta werkte vervolgens maandenlang aan de uitwerking van het werk, waarna alleen de scherpe delen nog uitsteken.
Gqunta durft te schuren en installaties te creëren die voor ongemak en confrontatie zorgen in witte kijkers, terwijl andere werken juist zorg dragen voor de mentale gezondheid van Zwarte kijkers. Ze vindt het belangrijk dat bepaalde gesprekken gevoerd worden, hoe ongemakkelijk ze ook mogen zijn. In een video voor het Henry Moore Institute stelt ze: “Ik zie het alsof je iemand strikt in een gesprek. Niemand gaat vrijwillig naar een moeilijke plek, dus je zult hen echt binnen moeten slepen. Idealiter volgt mijn werk mensen op de een of andere manier naar huis, waar ze het niet kunnen loslaten. [Sommige van mijn andere] installaties zijn juist het tegenovergestelde, die gaan over rust en opladen.”
Gqunta studeerde beeldhouwkunst aan de Nelson Mandela Metropolitan University in Port Elizabeth, gevolgd door een master aan de Michaelis School of Fine Arts in Kaapstad. Ze rondde onder meer residenties af aan de prestigieuze Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam, Gasworks in Londen en Dumbarton Oaks in Washington DC, een onderzoeksinstituut, bibliotheek en museum dat is verbonden aan Harvard University. Ze woont en werkt tegenwoordig in Kaapstad. Haar werk was onder andere te zien in Palais de Tokyo in Parijs en tijdens Manifesta 12 en de Biënnale van Istanbul en werd opgenomen in de collecties van instituten als KADIST in Parijs, het Kunsthaus Museum in Zurich, het Centraal Museum in Utrecht en Zeitz MOCAA - Museum of Contemporary Art in Kaapstad.
Geschreven door: Flor Linckens
