De letterlijke en figuurlijke rode draad in Senzeni Marasela’s kunst

Deze editie verwelkomt Art Rotterdam verschillende nieuwe deelnemers, waaronder de in Johannesburg gevestigde Kalashnikovv Gallery. De galerie biedt een platform aan zowel opkomende als gevestigde Zuid-Afrikaanse kunstenaars. Eén van hen is de interdisciplinaire kunstenaar Senzeni Marasela (1977, Zuid-Afrika) die fotografie, video, prints en mixed-medium installaties met textiel en borduurwerk onderzoekt. Haar werk gaat over geschiedenis, herinnering en persoonlijke verhalen, waarbij ze de nadruk legt op historische leemtes en over het hoofd geziene figuren. Hoewel Marasela over de hele wereld exposeert, is het de eerste keer dat haar werk op een Nederlandse beurs te zien is.

In haar performance Waiting for Gebane (2013-2019) duikt Marasela in het leven van haar alter-ego Theodora (vernoemd naar haar moeder) en fictieve echtgenoot Gebane die haar achterlaat in een dorp in de Oostkaap en naar Johannesburg reist. Het verhaal begint met een bescheiden rode jurk die ze cadeau krijgt voordat hij vertrekt. De versierde bedrukte Iseshweshwe jurk wordt gedragen door getrouwde vrouwen in de Xhosa cultuur en wordt veel gedragen door de plattelandsbevolking. Marasela draagt het kledingstuk zes jaar achter elkaar dagelijks, een krachtig statement verweven in de ontmoetingen die ze heeft. Ze voerde dit project ook uit op de 56e Biënnale van Venetië in 2015.

Zoals de kunstenaar vertelt: "Een groot deel van mijn werk gaat over het bedekken van Theodora. Het zijn de ontberingen die zij moest doorstaan tijdens haar leven in Johannesburg en waarschijnlijk ook de ontberingen waar vrouwen zoals ik nu mee worstelen. Want het is een plek met veel geweld." Theodora blijft dus niet alleen een fictief personage, maar ook een manier om stem te geven aan de trauma's van Marasela's moeder en andere zwarte vrouwen, tot op de dag van vandaag.

Er is letterlijk en figuurlijk een rode draad te zien in haar werk. Het veelvuldig gebruik van de kleur rood in haar geborduurde werken en aquarellen, kan geïnterpreteerd worden als een verwijzing naar het bloed en het kwaad dat achter koloniale praktijken schuilgaat. Thematisch maakt de kunstenaar onzichtbare verhalen van onderdrukte zwarte vrouwen zichtbaar. In haar meest recente serie Last Known Location (2023) dat de kunstenaar presenteert tijdens Art Rotterdam, rijgt zij met behulp van topografie het verhaal van Theodora aan elkaar, op zoek naar de voetsporen van Gebane.

In eerder werk Covering Sarah (2011), bestaande uit aquarellen van rode contouren voor een witte achtergrond, is Sarah Baartman (1789-1815) de hoofdpersoon. Baartman was een Zuid-Afrikaanse Khoikhoi vrouw die in de 19e eeuw moest optreden in Londen en Parijs. Tragisch genoeg werd ze door Europeanen gebruikt om op te treden op feestjes van rijke mensen en in privé-salons.

Dat haar kunst sinds bijna 30 jaar kunstenaarschap relevant blijft en impact maakt, blijkt uit de recente onderscheiding die Marasela ontving. In 2023 won de kunstenaar de eerste K21 Global Art Award, een initiatief van de Friends of Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen dat de visie en moed van opkomende en kunstenaars halverwege hun carrière viert. Ze reageert: "Ik hoop dat dit het begin is van geweldige discussies en samenwerkingen. Ik hoop ook dat dit een reis is die jonge kunstenaars over de hele wereld zal inspireren, vooral in Afrika." Vastbesloten om de ongelijkheid als gevolg van de apartheid aan te pakken, deconstrueert de kunstenaar praktijken van kolonialisme en racisme om een wereld van gelijkheid te reconstrueren voor de komende generaties.

Senzeni Marasela (1977, Zuid-Afrika) studeerde af aan de Universiteit van de Witswatersrand in Johannesburg (1998) en voltooide kort daarna een residentie bij de South African National Gallery. Enkele hoogtepunten uit haar carrière zijn tentoonstellingen in het Zuid-Afrikaanse Paviljoen tijdens de 56e Biënnale van Venetië (2015), Zeitz Mocaa in Kaapstad (2020) en het Museum voor Moderne Kunst in Parijs (2021). Haar werk is vertegenwoordigd in verschillende collecties zoals Smithsonian Museum (VS), MoMA (VS) en Harry David Collection (GRE). Ze woont en werkt in Soweto.

Tijdens Art Rotterdam exposeert Senzeni Marasela haar kunst bij Kalashnikovv Gallery uit Johannesburg (Solo/Duo, stand 22).

Geschreven door Pienk de Gaay Fortman