Wat niet gezien kan worden, maar wel gevoeld

Interview met Shani Leseman over haar presentatie op Prospects, hekserij en magie

Meer dan ooit hebben we de wereld ingericht op basis van wetenschappelijke inzichten en technologische vondsten. Van de uitvinding van de microscoop tot de smartwatch, alles is gericht op rationaliteit en efficiency. Toch is niet alles direct verklaarbaar. Er blijft ruimte voor magie. Daarover schildert Shani Leseman. Haar werk zit vol met spirituele en magische praktijken, symboliek, rituelen en talismannen.

Leseman heeft oog voor dat wat niet meteen gezien kan worden, maar wel wordt gevoeld. “Vaak kom ik er pas na het maken achter wat het schilderij mij wil vertellen. Ik zie het schilderproces als een manier om bij het onderbewuste te komen. Beeldende kunst communiceert vaak in de taal van dromen, symbolen en rituelen.”

Shani Leseman (Curaçao, 1996) woont en werkt in Den Haag, waar ze studeerde aan de KABK. Nu volgt ze een opleiding tot heks, of vriendelijker geformuleerd: beoefenaar van magie, wat neerkomt op omgaan met vormen van energie en in contact komen met je innerlijke wereld. Dat laat zich goed combineren met het kunstenaarschap, want in beide praktijken staan volgens Leseman intuïtie en intentie centraal. Het werk van Shani Leseman is tijdens Art Rotterdam te zien op Prospects.

Gefeliciteerd met je presentatie op Prospects. Wat krijgen we te zien? 
Bedankt! Op Prospects presenteer ik vijf schilderijen op doek die ik het afgelopen jaar heb gemaakt. Ze raken verschillende onderwerpen binnen het overkoepelende thema magie, zoals spreuken, magische objecten en plekken. 

Je noemt magie als overkoepelend thema van de presentatie op Prospects. Is magie ook waar je werk in het algemeen over gaat?
Mijn werk gaat over het onzichtbare en het onverklaarbare, dat wat niet meteen gezien kan worden maar wel gevoeld. Over spirituele en magische praktijken, over symboliek, intuïtie, rituelen en objecten als betekenisdragers.

Je bent deels opgegroeid op Curaçao. In het hele Caribisch gebied speelt magie een grotere rol in het dagelijks leven dan hier. Is je fascinatie voor magie in een alledaagse context daar ontstaan? 
Ja, ik denk dat ik een vanzelfsprekendheid in het geloof en gebruiken van magie tijdens mijn jeugd op Curaçao heb ontmoet. Tegelijkertijd is magie iets universeels en is het overal ter wereld te vinden, in verschillende tijden en vormen. Ook Europa heeft rijke spirituele wortels.

Naast kunstenaar ben je praktiserend heks. Wat ik moet me daarbij voorstellen? 
Hekserij is geen georganiseerde religie en heeft geen vaste regels of kaders, er zijn veel stromingen en praktijken. Wat een heks zoal doet verschilt dan ook per persoon. Een heks, of een beoefenaar van magie (een minder beladen term) is in het algemeen gericht op diens innerlijke wereld en de verbinding ervan met de levende wereld om ons heen. Levend, want de basis van magie is het idee dat alles energie is, of bevat. Rivieren, planten, mensen en andere dieren, maar ook dat wat je niet ziet, zoals gevoelens en gedachten bestaan uit energie. Werken met magie is het bewust opmerken, veranderen of geleiden van deze energie. De praktijk en filosofie van hekserij komen voort uit een gevoel van verwantschap en richt zich dan ook op het beschermen van levensvormen die onze steun nodig hebben. Het heeft een ecologisch en activistisch karakter.  

Ik las dat je daarvoor een opleiding volgt. Wat houdt zo’n opleiding in? 
Ik ben in de leer bij een heks die traditionele, Nederlandse hekserij beoefent. Tijdens de opleiding leert zij me over verschillende praktijken binnen hekserij en het beoefenen ervan, zoals het samenstellen van rituelen, het opladen van magische objecten, divinatie en talismans, met als basis het ontwikkelen van een sterke verbinding met je intuïtie door middel van dagelijkse oefeningen.

Is het iets dat je kan inzetten voor je kunstenaarspraktijk?  
Ja, ik zie veel overeenkomsten tussen de praktijk van een heks en die van een kunstenaar. In beide praktijken staan (voor mij) intuïtie en intentie centraal. Een voorbeeld van hoe beide praktijken vervlochten zijn is te zien in het werk Talismagic, waarvoor ik 100 keramieken talismans heb gemaakt. Deze objecten zijn geen verwijzing naar talismans, ze zijn de magische objecten zelf. Tijdens het maken van de sculpturen heb ik elk object opgeladen met een specifieke intentie. Zo is er bijvoorbeeld een talisman om grenzen te stellen, een om roddels tegen te gaan en een om beter te kunnen slapen. 

De eerste keer dat ik je werk zag, was je genomineerd voor de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst. Je had het werk An altar for dogs ingezonden. Is zo’n altaarstuk typisch voor je werk? 
Dat werk is gebaseerd op een altaarstuk dat ik op straat ben tegengekomen op reis. Ik werd geraakt door deze spontane ontmoeting met iets magisch - opeens stond ik tegenover een zorgvuldig samengesteld geheel, bestaande uit emotioneel geladen objecten. Dit gevonden altaar zie ik als een fysieke uiting van een gevoel wat wellicht nergens anders heen kon. In zo’n altaarstuk zie ik de menselijke drang naar rituelen, naar het beoefenen van magie. De specifieke intentie van de maker kan ik niet met zekerheid weten, maar wel voelen of raden. Ik noemde het An altar for dogs; voor de honden van de maker misschien, of voor honden in het algemeen. Ook mijn eigen hond en altaren die ik eerder voor hem maakte herkende ik hierin. 

De hond is een terugkerend element in mijn werken: het verwijst naar de band tussen mensen en andere dieren. Zoals eerder genoemd ligt de basis van hekserij in het verbinden van de innerlijke wereld met al het levende om ons heen. Ik denk dat hekserij nu mede een revival doormaakt, omdat het van groot belang is dat de huidige manier waarop mensen met andere dieren en planten omgaan verandert. De visie binnen hekserij vraagt om een herwaardering van de omgeving, een besef dat wij de wereld delen met andere wezens. Ik vind het belangrijk me uit te spreken over dierenrechten en op te komen voor hen zonder stem, zowel in altaren als op straat. 

Ik zie het samenstellen van mijn schilderijen in het algemeen als het samenstellen van een altaarstuk, waar verschillende elementen met symbolische betekenis (zowel persoonlijke als universele symboliek) samenkomen voor een bepaald doel of intentie. Soms is de intentie van tevoren duidelijk, zoals dankbaarheid uiten of een ode maken, maar vaak kom ik er pas na het maken achter wat het schilderij mij wil vertellen. Ik zie het schilderproces als een manier om bij het onderbewuste te komen. Beeldende kunst communiceert vaak in de taal van dromen, symbolen en rituelen.  

Een ander terugkerend element in je werk is een hand. Nu hebben handen in meerdere culturen en religies een symbolische functie; ik vroeg me af waar de hand in jouw werk voor staat? 
In mijn werkproces is er veel ruimte voor intuïtieve, snelle tekeningen, vaak met houtskool. Hiervan maak ik er als een soort automatisch schrijven heel veel achter elkaar, waarna ik een selectie gebruik als basis voor schilderijen. De hand komt hier inderdaad veel terug, zonder dat ik van tevoren weet waarom of waar het precies voor staat. Vaak kom ik later pas achter de persoonlijke betekenis van deze symbolen, zoals ook bij de hand. Deze staat in mijn werk vaak voor de menselijkheid. Waar religie een god centraal zet, is dat binnen magie de mens en de vermogens om verandering uit te oefenen. Vanuit onze handen maken, verbinden en helen we. Als ik mij voorstel waar energie mijn lichaam verlaat, is dat ook via de hand. 

Afgelopen jaar ontving je een beurs van het Mondriaan Fonds. Is er een project dat je hebt kunnen uitvoeren door de beurs dat je anders niet had kunnen uitvoeren?   
Naast verschillende investeringen in mijn praktijk heeft de beurs van het Mondriaan Fonds ervoor gezorgd dat ik de productie van het eerdergenoemde werk Talismagic kon uitvoeren, qua materiaalkosten maar ook zeker voor de tijd die in elk object zit. Ook voor het maken van de schilderijen die worden getoond op Prospects is de bijdrage van groot belang geweest: het grootste goed is de rust kunnen vinden om veel tijd in mijn studio door te kunnen brengen met de doeken.

Waar ben je op dit moment mee bezig? 
Ik begin binnenkort een samenwerking met Isabel Cavenecia. We hebben een duoshow in maart bij POST als onderdeel van de Symbiosis Series. We zijn door curator Fenne Saedt aan elkaar gekoppeld door onze gedeelde interesse in hekserij. Een andere lopende samenwerking is met Trees Heil, onder de naam My Guides and Me, waar wij spiritualiteit en magie verkennen in video en muziek. Onze eerste nummers en performance zijn samen met Piyoyo (Rik Mohlmann) gemaakt. Daarnaast ben ik benieuwd naar werken met glas. Daar heb ik afgelopen november, tijdens mijn residentie op Aruba, een klein voorproefje van gehad. 

Geschreven door Wouter van den Eijkel